Ι.Μ ΛΙΓΟΒΙΤΣΙΟΥ

Πάνω από τη λίμνη Οζερό, σε ύψωμα που βρίσκεται ανατολικότερα του λόφου, όπου σώζονται τα ερείπια του αρχαίου φρουρίου των Δηριέων και σε μικρή απόσταση απ' τις Φυτείες, είναι χτισμένο το μοναστήρι του Λιγοβιτσίου. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου και είναι τοποθετημένο στο κέντρο. Η εξωτερική μορφή του μοναστηριού είναι φρουριακή. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του τρίκλιτου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο. Τα τρία κλίτη στεγάζονται πάνω σε κοινή δίρριχτη στέγη, που διακόπτεται από άλλη εγκάρσια. Στο σημείο συνάντησης των κεραιών του σταυρού υψώνεται οκταγωνικός τρούλλος. Ο ναός διαθέτει ανατολικά πεντάπλευρη αψίδα. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Λιγοβιτσίου είναι ότι διέθετε τοιχογραφημένη τράπεζα, μαγκιπείο, μαγειρείο, φούρνο και αρχονταρίκι που δυστυχώς σήμερα δεν σώζονται.

Στην ανατολική πλευρά της τράπεζας απλωνόταν η μεγάλη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, ασβεστωμένη σε μεγάλα τμήματα και καλοδιατηρημένη. Διακρινόταν καλύτερα στο κέντρο τέσσερις ολόσωμοι και φτερωτοί άγγελοι, που παριστανόταν κατά ζεύγη στα πλάγια θρόνου ή τράπεζας με κιβώριο, και δύο ομάδες αγίων που προσερχόταν στο μεγάλο δικαστήριο τυλιγμένοι σε νέφη. Ο Χριστός εικονιζόταν σε δόξα στην κορυφή του αετώματος και στα πλάγια κάτω από τόξα οι Απόστολοι.Στο βορειοανατολικό τοίχο του καθολικού πάνω σε εντοιχισμένη πλάκα παριστάνεται σταυρός και από κάτω η χρονολογία 1737. Η πλάκα αυτή σήμερα έχει αφαιρεθεί από την αρχική της θέση και είναι τοποθετημένη σε σιδερένια βάση δεξιά από την είσοδο του καθολικού

Στη δυτική πλευρά των κελλιών υπάρχει διπλή εξωτερική σκάλα με τοξωτή καμάρα στο κέντρο που σήμερα έχει ανακατασκευαστεί. 'Eχουν επίσης ανακατασκευαστεί η στοά, πίσω από τη σκάλα και η λίθινη κιονοστοιχία μπροστά από αυτή.

Η τοξοστοιχία της στοάς στα σημεία γέννεσης των λίθινων τόξων, φέρει ανάγλυφες λαϊκές παραστάσεις πτηνών που τρώγουν σταφύλια, δικέφαλου αετού, ήλιου, λιονταριού και ζωδίων. Σε εντοιχισμένη λίθινη επιγραφή δηλώνονταν η χρονολογία κατασκευής της στοάς : 1787. Σε παράπλευρο κελί άλλη επιγραφή φανέρωνε το χρόνο της κατασκευής του 1760.

Σε παρεκκλήσιο που πρόσφατα έχει ανεγερθεί φυλάσσεται εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους με επιγραφή : <<Διά εξόδου Παν/κρατίου ειερομο/(ναχου/χειρ Σωτηρίου α/πό Ανατολικόν/1814>> Στο χώρο του μαγειρείου είχε βρεθεί χάλκινος πολυέλαιος, σφυρηλατημένος από καλό τεχνίτη με έκτυπα και επίεστα διακοσμητικά σχέδια που σήμερα δεν γνωρίζουμε τη τύχη του. Έχει σωθεί γράμμα προς τον Γενικό Προβλεπτή Λευκάδας, Βόνιτσας και Πρέβεζας που συνέταξε και έστειλε ο ιερομόναχος Χρήστος στις 23 Μαίου 1737 <<από τον Μαχαλά Ξηρομέρου>> Ο ιερομόναχος Χρήστος πρέπει να υποθέσουμε ότι μόναζε στο γειτονικό Λιγοβίτσι. Ο καλλιγραφικός χαρακτήρας των γραμμάτων, οι βραχυγραφίες και το εκλεπτυσμένο ύφος δείχνουν καλλιγράφο με παιδεία όχι τυχαία.
Το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην περιοχή την εποχή του αγώνα του 1821, οπότε για αρκετό διάστημα χρησίμευσε ως έδρα των στρατηγείων του Καραϊσκάκη και του Μαυροκορδάτου. Γι' αυτό και το στρατόπεδο των Ελλήνων ονομάστηκε στρατόπεδο του Μαχαλά από το διπλανό μεγάλο χωριό του Μαχαλά (σήμερα Φοιτίες). Σύμφωνα με έγγραφα της εποχής που σώζονται ακόμα προσέφερε στα 1822 4.000 γρόσια υπέρ της επαναστάσεως και από το ποσό αυτό συμπεραίνουμε πως ήταν απ' τα πλουσιότερα του Ξηρομέρου μια και οι εισφορές που είχαν οριστεί για τα αλλά μοναστήρια ήταν μικρότερες. Αργότερα στα 1829 ο τότε ηγούμενος του Λιγοβιτσίου Ιωαννίκιος, του οποίου το όνομα σώζεται σε έγγραφα της εποχής, πρόσφερε 1300 γρόσια για την ανοικοδόμηση και λειτουργία σχολείων στο Ξηρόμερο, προσφορά που ήταν και αυτή μεγάλη σε σύγκριση με αυτές άλλων μοναστηριών. Δυστυχώς και αυτό το μοναστήρι με το γνωστό Βασιλικό διάταγμα της 7ης Οκτωβρίου 1833, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Βαυαρός αντιβασιλέας Μάουερ που σκοπό είχε να καταστρέψει την Ορθόδοξη Εκκλησία, διαλύθηκε και η περιουσία του εκποιήθηκε και διασκορπίστηκε. Από τότε άρχισε η περίοδος παρακμής και εγκατάλειψης του μοναστηριού, τα κτίρια με το πέρασμα των χρόνων ερειπώθηκαν και οι τοιχογραφίες που σίγουρα υπήρχαν σ' αυτό καταστράφηκαν.
Στις μέρες μας, στη δεκαετία του 1960 έγιναν προσπάθειες αναστήλωσης και συντήρησης, τα αποτελέσματα των οποίων ήταν δυστυχώς απαράδεκτα εξαιτίας της προχειρότητας τους. Στα 1983 εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι μοναστική αδελφότητα υπό την πνευματική καθοδήγηση της ηγουμένης Μακρίνας Μαρκοπούλου που αποτελείται από 10 μοναχές. Έγινε αποκατάσταση και ανακαίνιση του μοναστηριού, αγιογράφηση του καθολικού και κατασκευή πολλών βοηθητικών χώρων. Το μοναστήρι σήμερα αποτελεί πόλο έλξης πιστών που το επισκέπτονται τακτικά και συμμετέχουν στις ακολουθίες που τελούνται σ' αυτό. Εορτάζει στις 15 Αυγούστου ημέρα κατά την οποία δέχεται πλήθος προσκυνητών.